Nachtelijke terreur, of de nachtmerrie van ouders voor hun kinderen

Een "nachtelijke terreur", dat had een pakkende titel kunnen zijn voor een B-film, met andere woorden een film bedoeld om bang of angstig te maken. Ondanks onze uitgesproken liefde voor de zevende kunst, zullen we ons hier richten op nachtelijke terreurs als parasomnie en, eens niet anders, betreft deze slaapstoornis bijna uitsluitend kinderen onder de 18 jaar. Net als horrorfilms, die ook verboden zijn voor onder de 18? Dat is het een beetje, inderdaad, behalve dat kinderen niet mikken op een Oscar voor hun prestatie!

Serieuzer genomen kunnen nachtelijke terreurs, in hun manifestaties, een angstaanjagende, soms beangstigende scène blijken te zijn, en de machteloosheid van ouders tegenover deze scène is des te frustrerender. Wat weten we echt over nachtelijke terreurs? Als we weten dat ze spectaculair kunnen zijn, zijn ze dan ook gevaarlijk? Is er een verschil tussen nachtmerries en nachtelijke terreurs? Dat zijn zeker vragen die de omgeving van mensen die aan deze spectaculaire en bijzondere slaapstoornis lijden zich moeten stellen, en terecht. Geen paniek, laat u leiden door onze chef-slaapregisseur om u te helpen nachtelijke terreurs te begrijpen, en ze zo beter te kunnen beheersen als u er ooit mee te maken krijgt!

Wat is een nachtelijke terreur?

Het is een slaapstoornis die wordt geclassificeerd onder de parasomnieën van de diepe langzame slaap (ongewenste gebeurtenissen, abnormaal gedrag tijdens de slaap) en die het vaakst voorkomt bij kinderen, tussen 3 en 6 jaar. Echter, een klein deel van volwassenen, ongeveer 2,2%¹, kan met dit fenomeen geconfronteerd worden. De oorzaken van nachtelijke terreur bij volwassenen kunnen verschillen van die bij kinderen. Een neurologische aandoening², bijvoorbeeld, kan een van de oorzaken zijn van deze parasomnie bij volwassenen, hoewel deze theorie nog verder onderzoek vereist.

Nachtelijke terreur treden op tijdens de eerste 3 uur van de slaap. Ze komen eigenlijk overeen met een probleem in de overgang tussen de diepe slaapfase en de REM-slaapfase (dromen, nachtmerries). Het is belangrijk te weten dat tijdens deze diepe langzame slaapfase nachtelijke terreur gepaard kan gaan met een andere parasomnie van hetzelfde type, slaapwandelen. De prevalentie van deze "associatie" is nog niet duidelijk vastgesteld, maar een recente studie³ heeft zich over het onderwerp gebogen. Wordt vervolgd!

Tijdens een nachtelijke terreur raakt het kind onrustig en vertoont het kenmerkende tekenen van angst zoals geschreeuw, zweten of hijgende ademhaling. Hoewel dit spectaculaire fenomeen traumatisch kan zijn voor ouders of iedereen die het meemaakt, herinneren kinderen zich er niets van, en dat is waar nachtelijke terreur verschilt van nachtmerries. Men kan zich een mooie droom of een onaangename nachtmerrie herinneren, maar men herinnert zich niet dat men slachtoffer was van een nachtelijke terreur, wat eigenlijk een goede zaak is, zult u het met me eens zijn!

Nachtelijke terreur is dus synoniem met een moeilijke en onrustige begin van de nacht, maar de persoon die eraan lijdt is zich daar niet van bewust en slaapt nog steeds, zelfs als zijn ogen open zijn. Deze verstoring van de slaapcyclus stopt vanzelf en duurt meestal maximaal 2 tot 20 minuten, net lang genoeg voor een kleine, enigszins onrustige scène.

Nachtelijke angsten in cijfers

Zoals eerder genoemd, treffen nachtelijke angsten vooral jonge kinderen. Hoewel de cijfers enigszins kunnen verschillen afhankelijk van de leeftijdsgroepen, kan men toch schatten dat 5% van de kinderen last heeft van nachtelijke angsten⁴.

Een recente studie schat de prevalentie van nachtelijke angst "tussen 1 en 6,5%⁵" bij kinderen van 1 tot 12 jaar. Hoewel de cijfers kunnen variëren afhankelijk van de studies over de algemene prevalentie, is men het over het algemeen eens dat de "piek" van de activiteit van nachtelijke angsten plaatsvindt tussen 4 en 7 jaar, en dat dit fenomeen bijna 40% van de kinderen onder de 6 jaar⁶ betreft.

We kunnen dus, gezien deze cijfers, constateren dat nachtelijke angsten vooral voorkomen tussen 4 en 7 jaar, om daarna sterk af te nemen vanaf 12 jaar, zodra de slaapcycli goed zijn gevestigd. Zoals we eerder al hebben genoemd, kan echter een heel kleine minderheid van volwassenen, iets meer dan 2%, in zijn leven met dit fenomeen te maken krijgen. Uiteindelijk is er ook in dit opzicht wel wat ouderlijke solidariteit nodig!

Wat zijn de oorzaken van nachtelijke angsten?

Allereerst is het belangrijk om goed nachtmerries en nachtelijke angsten te onderscheiden. Hier is een korte herinnering aan de belangrijkste kenmerken van de nachtmerrie:

• het vindt plaats tijdens de REM-slaap, dat wil zeggen aan het einde van de nacht
• men kan zich er bij het ontwaken aan herinneren
• het kan veroorzaakt worden door traumatische gebeurtenissen, door stress of als reactie op een drugsonthouding

Wat nachtelijke angsten betreft, ontstaat hun optreden aan het begin van de nacht door een "mislukte" overgang tussen de diepe slaap en de REM-slaap. Hoewel ze lijken op slaapwandelen en nachtmerries, die ook als parasomnieën worden beschouwd, hebben nachtelijke angsten hun eigen oorzaken.

Inderdaad, veel studies hebben een reeks waarschijnlijke oorzaken van nachtelijke angsten aan het licht gebracht. Volgens gespecialiseerde organisaties in slaaponderzoek, zoals « Sleep Foundation⁷ » , en met verwijzing naar een recente studie⁸, kunnen we stellen dat de belangrijkste oorzaken van nachtelijke angsten de volgende zijn :

• slaaptekort (vooral het stoppen van dutjes bij 4-6-jarigen)
• vermoeidheid
• onregelmatige slaapuren en -ritmes
• koorts
• slaapapneu
• intensieve lichamelijke activiteit
• medicatiegebruik
• luidruchtige omgeving, te fel licht

Als bij de jongste kinderen slaaptekort de belangrijkste oorzaak van nachtelijke terreurs blijft, kan ook stress (of een traumatische gebeurtenis) in overweging worden genomen wanneer deze verstoringen aanhouden na de leeftijd van 6 jaar. Op die leeftijd wordt aangenomen dat de slaapcycli goed zijn ingesteld en dat de biologische klok ("circadiaans ritme") zou moeten zijn afgesteld.

Bovendien melden sommige studies een genetische factor die de aanleg voor nachtelijke terreurs bevordert (evenals voor slaapwandelen). Een van hen⁹ meldt dat 96% van de mensen die last hebben van nachtelijke terreurs een familielid heeft dat al met een van deze parasomnieën te maken heeft gehad (dit cijfer is 80% voor slaapwandelen). Met andere woorden, een kleine familie-enquête kan erg nuttig zijn om u voor te bereiden op mogelijke onrustige nachten en spectaculaire scènes met uw kind!

Hoe uiten nachtelijke terreurs zich?

U vraagt zich af hoe u een nachtelijke terreur kunt herkennen? Voor deze parasomnie zijn de symptomen vrij gemakkelijk te identificeren en zijn ze heel kenmerkend voor het fenomeen. Zoals het bekende gezegde luidt: "u weet met wie u te maken heeft" wanneer deze slaapstoornis zich manifesteert. Hier zijn dus de symptomen van een nachtelijke terreur:

• het kind (of de volwassene) gaat zitten
• uitingen van geschreeuw, gehuil (de beroemde "Hitchcockiaanse" gil!)
• ondanks de bewusteloosheid zijn de ogen geopend (in "mydriase")
• verschijning van zweet (overmatig zweten)
• versnelde ademhaling (tachycardie)
• de huidskleur wordt roder (erythrocytose)
• uitspraak van onbegrijpelijke of onsamenhangende woorden
• agitatie, verdedigingsbeweging of om zich te verzetten

U begrijpt het, de manifestaties van een nachtelijke angst kunnen angstig maken, zelfs schokkend voor de "toeschouwers". De eerste fase is vrij heftig: het kind richt zich op, gaat zitten, zijn ogen gaan open, en dan zien we een echte scène van huilen en angst, vergezeld van geschreeuw. Daarna volgt een spectaculaire onrust, alles op het hijgende ritme van een onstuimige ademhaling, het kind worstelt met veel kracht. Buiten adem stopt deze episode plotseling, soms na enkele minuten, zonder dat het kind zich iets herinnert. De nachtelijke slaap gaat dan verder, het kind valt weer in slaap, ook al was het niet wakker, omdat het bewusteloos was, en het keert terug naar het land van dromen.

Als het voorrecht om de scène te herinneren bij de ouder ligt, lijdt het kind zelf aan geen enkele nasleep en bewaart het geen spoor van deze nachtelijke angst in zijn geheugen, en dat is het belangrijkste!

Diagnose en behandeling van nachtelijke angsten

Hier gaat het om een differentiële diagnose, dat wil zeggen dat men probeert andere parasomnieën of pathologieën uit te sluiten die dezelfde symptomen kunnen veroorzaken.

Het karakteriseren en diagnosticeren van een nachtelijke angst is dus vrij eenvoudig. Inderdaad, alleen nachtmerries en hypnagogische hallucinaties (gerelateerd aan de slaapverlamming) veroorzaken een vergelijkbare reeks symptomen. Zoals dokter Marie-Josèphe Challamel¹⁰, kinderarts bij het « Centre du Sommeil de Lyon » en onderzoeker bij « l’INSERM », benadrukt: « in beide gevallen is het kind volledig bewust en wakker », wat het mogelijk maakt nachtelijke angsten te onderscheiden van nachtmerries (die bovendien later in de slaapcyclus optreden), maar ook van hypnagogische hallucinaties. De differentiële diagnose met andere pathologieën zoals slaapwandelen, narcolepsie of andere kan worden gesteld door een medisch consult, mede dankzij polysomnografie of een onderzoek in een slaapcentrum.

Ook wat de behandeling betreft, is het vrij gemakkelijk te identificeren aangezien... die er niet is! Preciezer gezegd, artsen zijn het erover eens dat nachtelijke angsten niet abnormaal zijn, ze komen overeen met een vorm van rijping van de slaapcycli. Daarom bestaat de behandeling eigenlijk meer uit begeleiding tijdens het optreden van deze stoornis, door te zorgen voor een veilige omgeving (meubels of voorwerpen), vooral om mogelijke verwondingen te voorkomen tijdens de onrust en de excessen van ongecontroleerde bewegingen. Pogingen om het kind gerust te stellen zijn helaas vergeefs en nutteloos, omdat het kind zich niet in een bewustzijnstoestand bevindt.

Toch, en ook al zou dit ouders kunnen helpen deze crisis door te komen door zich nuttiger te voelen, is het beter niet in te grijpen (noch met woorden, noch met daden), uit angst de crisis te verlengen of de verdedigingsbewegingen van het kind te versterken. Men moet in gedachten houden dat een nachtelijke angst in wezen volkomen normaal is in de kinderfase!

Hoewel er geen standaardbehandeling is voor nachtelijke angsten, kunnen bekende verergerende factoren wel worden beperkt. Zo is het mogelijk om de volgende aanbevelingen op te volgen:

• het invoeren van dutjes gedurende de dag
• geprogrammeerd ontwaken¹¹: nadat de gebruikelijke tijd tussen inslapen en de nachtelijke angst is geobserveerd en vastgesteld, kan men het wakker worden¹² van het kind 10-15 minuten van tevoren programmeren om de aanval te voorkomen, waarna het kind na 5 minuten weer kan inslapen
• de "cosleeping¹³" beoefenen: een nieuwe medische benadering die erop gericht is een veilige omgeving voor het kind te creëren om stress te beperken tijdens periodes die gevoelig zijn voor nachtelijke angsten
• een aangepaste levens- en slaaphygiëne aannemen (regelmatige bedtijden, voeding, vermijden van intensieve lichamelijke activiteit overdag...)

Het gebruik van medicijnen wordt over het algemeen sterk afgeraden voor de behandeling van nachtelijke angsten, omdat de bijwerkingen, vooral bij kinderen, gevaarlijk kunnen zijn. In zeldzame gevallen en voor een zeer korte duur worden echter "benzodiazepines" voorgeschreven om acute en zeer frequente aanvallen te verlichten, die op de lange termijn te belastend kunnen zijn.

Voor volwassenen die blijven lijden aan nachtelijke angsten kunnen ook kortdurende behandelingen worden overwogen:

• paroxétine (antidépresseur)
• mélatonine
• carbamazépine

Nachtelijke angsten zijn voor de "toeschouwende" ouders net zo ingrijpend als ze ongevaarlijk zijn voor de kinderen, mits er wordt gezorgd voor een risicovrije omgeving en de onrustige bewegingen worden gecontroleerd om kleine ongelukjes te voorkomen. De film van het leven verloopt soms met spectaculair onrustige en lawaaierige verrassingen, wat de nodige pit geeft aan de waardering van de ontknoping. Nachtelijke angsten maken dus soms deel uit van het scenario en dragen bij aan het opzetten van de interne klok en het circadiaanse ritme bij onze geliefde kleintjes. We moeten omgaan met deze ondeugende slaapstoornis... voor de duur van een paar afleveringen!

Om het betoog van dit artikel aan te vullen en te illustreren, hier een kleine bonusvideo, speciaal voor u :

een uitleg over parasomnieën, door Joëlle Adrien, neurobioloog en onderzoeksdirecteur bij INSERM

Bronnen :

[1] Parasomnieën van de diepe langzame slaap, Dr N. Limousin, site « Collège des enseignants de neurologie », 2020 [2] Nachtelijke paniekaanvallen, « StatPearls », juli 2020 [3] Slaapwandelen en nachtelijke paniekaanvallen, site « Harvard Health Publishing », februari 2020 [4] Slaapwandelen, nachtmerries en nachtelijke paniekaanvallen bij kinderen, site « Fondation Sommeil », 2020 [5], [8] et [12] Nachtelijke paniekaanvallen: een bijgewerkte review, Alexander K C Leung 1, Amy A M Leung et al, « Current Pediatric Reviews », oktober 2019 [6] De verschillende soorten slaapstoornissen bij kinderen, site « Ameli.fr », april 2020 [7] Nachtelijke paniekaanvallen: wanneer een arts raadplegen, site « Sleep Fundation », juli 2020 [9] Erfelijke factoren bij slaapwandelen en nachtelijke paniekaanvallen, A. Kales, C. R. Soldatos et al, « The British Journal of Psychiatry », augustus 1980 [10] Parasomnieën bij kinderen, Dr Marie Josèphe Challamel, site « Université Lyon 1 », 2020 [11] Nachtelijke paniekaanvallen, Ngoc L. Van Horn, Megan Street, « StatPearls », juli 2020 [13] Een evolutionair perspectief op nachtelijke paniekaanvallen, Sean D Boyden, Martha Pott et al, « Evolution, Medicine and Public Health », april 2018