Somnambulisme: oorzaken, symptomen en preventie van nachtelijke wandelingen

Wie slaapt, wandelt

Houden jullie van wandelingen bij maanlicht? Het is waar dat een nachtelijke wandeling zijn voordelen heeft en een ander perspectief biedt op de wereld om ons heen, om nog maar te zwijgen van het mysterieuze, zelfs romantische aspect ervan. Maar heb je ooit al eens gewandeld... terwijl je sliep? Je zult het toegeven, dat is een heel ander verhaal. Dat verhaal is het verhaal van mensen die lijden aan slaapwandelen, die bijzondere slaapstoornis die ertoe leidt dat men onbewust handelt en handelingen verricht terwijl men slaapt. Wat weten we echt over slaapwandelen? Wat betekent deze soort "onbewuste waaktoestand"? Naast enkele mythen en stedelijke legendes die ermee geassocieerd worden, is slaapwandelen een zeer interessant onderwerp waar we proberen je inzicht in te verhelderen. Dus, ben je klaar voor een kleine nachtelijke wandeling, maar goed verlicht door ons onderzoek?

Slaapwandelen, een korte weg tussen mythen en wetenschappelijke feiten

Wat is slaapwandelen?

Veel pathologieën of buitengewone verschijnselen hebben allerlei soorten veronderstellingen of volksgeloof kunnen oproepen. Net als nachtelijke angsten of slaapverlamming is slaapwandelen een perfect voorbeeld, spectaculair en moeilijk te doorgronden. Voordat we ingaan op de stedelijke legendes die ermee te maken hebben, laten we wat nuchterder zijn: wat is slaapwandelen precies? Het is een slaapstoornis die wat bijzonder is. Inderdaad, het wordt geclassificeerd als een parasomnie omdat het optreedt op de grens tussen slaap en waakzaamheid, tijdens de diepe langzame slaapfase, en het een abnormaal en ongewenst motorisch of psychomotorisch gedrag inhoudt.

Hoe uit slaapwandelen zich?

U vraagt zich waarschijnlijk af waar een "ongewenste" gedragsgebeurtenis op kan duiden. Stel u in dat geval even voor dat u midden in de nacht wakker wordt en tot uw grote verbazing uw geliefde niet meer naast u in bed ligt. Zou hij (of zij, laten we gelijkheid respecteren) zonder uw weten ergens anders zijn gaan slapen? Dan hoort u een geluid uit uw garage. U gaat ernaartoe en ziet tot uw verbazing uw partner in de auto stappen en deze starten, volledig ongevoelig voor uw vragen en de klank van uw stem... omdat hij slaapt! Of preciezer gezegd, hij bevindt zich in die beroemde toestand van onbewuste waakzaamheid. Voorbeelden zoals deze zijn talrijk en gevarieerd. Een slaapwandelaar kan allerlei gedragingen vertonen, van simpelweg op het bed zitten en de kamer rondkijken, tot afwassen, schoonmaken of andere activiteiten, tot een willekeurige wandeling, soms zelfs buiten het huis. Het is waar dat dit bepaalde voordelen kan hebben, vooral voor degenen die moeite hebben met het uitvoeren van huishoudelijke taken, maar het kan vooral risico's met zich meebrengen in bepaalde situaties! In de praktijk kan een slaapwandelaar vrijwel elke dagelijkse handeling uitvoeren, en zal hij zich er meestal niets van herinneren. Bovendien is het niet mogelijk om met iemand die een slaapwandelaanval heeft te communiceren. Ondanks het "wakker" lijken, is deze persoon eigenlijk bewusteloos en zal hij misschien alleen maar incoherent of onbegrijpelijk reageren.

Een slaapwandelaanval begint doorgaans tussen 1 en 3 uur na het inslapen en kan gemiddeld 5 tot 30 minuten duren, wat, zoals u zich kunt voorstellen, genoeg tijd laat om rond te lopen of allerlei dingen te doen, zelfs onzin!

Wie kan getroffen worden door slaapwandelen?

Deze parasomnie kan iedereen treffen. Echter, lijkt slaapwandelen vooral kinderen te betreffen en neemt het af bij het bereiken van de volwassen leeftijd. Studies schatten gemiddeld de prevalentie van slaapwandelen¹ op 2% van de volwassenen en 5% van de kinderen. De piek in prevalentie² bij kinderen ligt rond de leeftijd van 10 jaar, met gemiddeld 13% van onze jonge kleintjes die geconfronteerd worden met slaapwandelaanvallen.

Wat betreft geslacht zou slaapwandelen redelijk gelijk verdeeld zijn, als we een Finse studie³ mogen geloven, aangezien deze een prevalentie van 3,9% bij mannen en 3,1% bij vrouwen laat zien. Echter, andere onderzoeken⁴ kunnen een iets hogere incidentie bij mannen aantonen dan bij vrouwen, zonder dat het verschil echt significant is.

Zijn de oorzaken van slaapwandelen bekend?

Slaapwandelen heeft altijd al wetenschappelijke vragen en volksgeloof opgeroepen. Hoewel het een interessant, zelfs fascinerend onderwerp is, blijven de exacte oorzaken van slaapwandelen nog onzeker, althans tot enkele jaren geleden. Gelukkig hebben enkele recente studies meer duidelijkheid gebracht over het soms duistere en mysterieuze pad van slaapwandelen.

Allereerst, zoals gerapporteerd door de gerenommeerde site "Sleep Foundation"⁵, zijn er correlaties vastgesteld tussen slaapwandelen en de volgende factoren of aandoeningen:

• slaaptekort : dit leidt ertoe dat men meer tijd in de diepe slaapfase doorbrengt om te "herstellen", waardoor het risico op slaapwandelaanvallen toeneemt
• medicatiegebruik : medicijnen zoals slaapmiddelen veroorzaken een overmaat aan slaap die slaapwandelen bevordert
• alcoholgebruik : ongewenste effecten op de slaapkwaliteit met verstoringen tijdens de verschillende fasen, leidend tot fragmentatie van langzame golven die slaapwandelen bevorderen
• stress : bevordert slaapwandelen door gefragmenteerde slaap

Wat de factor "slaaptekort" betreft, een studie⁶ ging verder door te concluderen dat, naast de risico's van een slaaptekort, een gedwongen of plotselinge ontwaking de kans op een slaapwandelaanval aanzienlijk kan vergroten... voor mensen die daarvoor gevoelig zijn! Het is inderdaad belangrijk dit punt te verduidelijken, want het is de ontdekking van deze "gevoeligheid voor slaapwandelen" die het onderzoek vooruit heeft geholpen en hopelijk zal het ons in de komende jaren beter inzicht geven in deze parasomnie.

Voor degenen die de "schmilblick" (en de bekende uitdrukking) niet kennen, is het de moeite waard wat onderzoek te doen. Een beetje algemene kennis is altijd goed om te hebben!

Een genetische aanleg voor slaapwandelen?

De ontdekking van een erfelijke factor heeft geholpen om aan het licht te brengen wat waarschijnlijk, samen met slaaptekort, de belangrijkste oorzaak van slaapwandelen is. Volgens een studie uit 2003⁷ wordt geschat dat bij bijna 80% van de slaapwandelaars familiegeschiedenis voorkomt. Bovendien, zoals blijkt uit een artikel van "Medical Express"⁸, zijn onderzoekers van de afdeling neurologie van de prestigieuze "Washington University School of Medicine" erin geslaagd het chromosoom aan te tonen en te identificeren dat verantwoordelijk zou zijn voor een genetische overdracht die vatbaarheid voor slaapwandelen veroorzaakt: het zou het chromosoom "20q12-q13.12" zijn (gen "HLA DQB1*05", betrokken bij de regulatie van het immuunsysteem). Bovendien heeft hun studie⁹ vastgesteld dat een persoon die vatbaar is voor slaapwandelaanvallen en deze specifieke vorm van chromosoom 20 bezit, bijna 50% kans heeft om het door te geven aan zijn nakomelingen.

Dat is interessant en kan helpen om in de toekomst bepaalde ongepaste nachtelijke wandelingen of activiteiten te voorkomen of op zijn minst te beperken!

Slaapwandelen in het volksgeloof

Om onze nachtelijke wandeling op een lichtere, maar nog steeds goed verlichte toon voort te zetten, laten we even stilstaan bij enkele volksgeloof over slaapwandelen. Welke zijn waar, welke zijn onwaar? Hier zijn enkele antwoorden speciaal voor jullie, beste nachtelijke rebellen:

• "Een slaapwandelaar kan sterven als je hem wakker maakt": nee, maar hij kan zich in een staat van meer of minder sterke verwarring bevinden, wat kan leiden tot plotselinge en ongeordende reacties
• "Slaapwandelaars houden altijd hun ogen gesloten": nee, anders zouden ze zich niet kunnen verplaatsen. In werkelijkheid zijn hun ogen soms niet altijd helemaal open, maar een slaapwandelaar die zich met gesloten ogen verplaatst, is alleen om mensen bang te maken in sommige films!
• "Mensen die eraan lijden, hebben elke dag episodes van slaapwandelen": nee, niet per se. De frequentie van de episodes hangt vooral af van het niveau van stressfactoren en slaaptekort
• "Slaapwandelaars kunnen zichzelf niet verwonden": moeten we hier echt op reageren? Natuurlijk zijn slaapwandelaars geen superhelden, ze kunnen zich pijn doen, verwonden, of zelfs iemand anders verwonden (daar komen we later op terug!)

Naast deze enkele overtuigingen (onder anderen) is slaapwandelen ook het onderwerp geweest van mystificatie door de eeuwen heen. Stel je voor, enkele honderden jaren geleden, de ongelovige of bange reacties op een persoon die slaapwandelt, terwijl we het vandaag de dag nog moeilijk kunnen verklaren dankzij de wetenschap. Men sprak toen over geesten en bezetenheid: "De opkomst van de mythe van bezetenheid dateert uit de Middeleeuwen", legt Édouard Collot uit, psychiater gespecialiseerd in hypnotherapie en auteur, samen met Bertrand Hell, van Soigner les âmes (Dunod). "Dit soort overtuigingen, verankerd in de culturele basis, zorgt ervoor dat de slaapwandelaar kan worden gezien als een bezetene."

Kunst, en literatuur in het bijzonder, is beïnvloed door bepaalde slaapstoornissen, waaronder slaapwandelen. Bijvoorbeeld het personage MacBeth in de gelijknamige roman van William Shakespeare (tweede cultuurpunt!). Dit is ook het geval in de zevende kunst, waar enkele horrorfilms en spannende thrillers soms zeer geïnspireerde slaapwandelaars in scène hebben gezet ("Le Somnambule", film uit 1997 van John Cosgrove, met Hillary Swank)!

Hoe kan men slaapwandelen behandelen?

Hoewel het inspirerend is voor literatuur, film of enkele stedelijke legendes, mag slaapwandelen niet lichtvaardig worden opgevat. Zeker, het kan soms grappige scènes opleveren, maar in sommige gevallen kan het angstaanjagend en zelfs gevaarlijk zijn. Men spreekt dan van risicovol slaapwandelen. De slaapwandelaar kan inderdaad gevaarlijk zijn voor zichzelf, door van trappen te vallen, uit het raam te springen, zich te snijden met een mes, of door vele andere handelingen. Helaas kan hij ook gevaarlijk zijn voor zijn omgeving: sommige slaapwandelaars vertonen agressief gedrag, kunnen gewelddadige en chaotische handelingen verrichten, of zijn gewoon onhandig.

Aan de andere kant wordt een bijzondere vorm van slaapwandelen geassocieerd met seksueel gedrag: dit is sexomanie. Tijdens een "episode" van dit specifieke slaapwandelen kan het individu seksuele gedragingen alleen herhalen, net zoals ze ondernemend kan zijn, zelfs seksueel agressief tegenover iemand. Talrijke casestudies zijn de afgelopen jaren toegenomen, met name door prof. Shapiro¹⁰. Sommige gevallen van agressies van het type sexomanie, verwant aan verkrachtingen, zijn zelfs onderwerp geweest van gerechtelijke procedures.

Zoals je ziet, is slaapwandelen niet onschuldig. Sommige gevolgen van de manifestaties kunnen ernstig zijn (verwondingen, ongevallen, gewelddadig gedrag), ook al is risicovol slaapwandelen gelukkig niet het meest voorkomend. Gezien de ongemakken en risico's van bepaalde daarmee samenhangende gedragingen, is het mogelijk slaapwandelen te voorkomen of te behandelen?

Helaas bestaat er geen officieel erkende behandeling tegen slaapwandelen. Toch, en dat is gelukkig, is het mogelijk de frequentie en duur van slaapwandel episodes te beperken, zelfs bij de meest ernstige gevallen. Deze gevallen zijn echter vrij zeldzaam bij volwassenen (minder dan 2%). Hoe dan ook, voordat medicatie overwogen wordt, hier enkele tips om de belangrijkste factoren die met slaapwandelen te maken hebben aan te pakken:

• een goede slaap hygiëne aannemen: een te lange duur van diepe slaap (bevorderlijk voor slaapwandelen) vermijden door een voldoende dagelijkse hoeveelheid slaap te hebben om geen slaaptekort te hoeven "inha len"
• geplande wekkers instellen: 15 tot 20 minuten voor het gebruikelijke tijdstip van het begin van de episodes, wanneer mogelijk
• slaapstoornissen of ziekten behandelen die de diepe slaap fragmenteren: slaapapneu, rustelozebenensyndroom...
• gebruik maken van hypnosesessies : de effectiviteit van hypnose om de impact van slaapwandelen te beperken is erkend door talrijke studies¹¹
• de omgeving beveiligen: deuren en ramen sluiten, autosleutels en gevaarlijke voorwerpen verbergen...

In sommige bijzonder moeilijke gevallen kan het gebruik van medicatie, en meer specifiek benzodiazepines of antidepressiva, die bekend staan om het beperken van de diepe langzame slaap, overwogen worden. Let echter op de risico's van gewenning en bepaalde ongewenste bijwerkingen.

Een fenomeen dat even mysterieus als spectaculair is, inspirerend voor de populaire cultuur en een steeds grotere bron van onderzoek voor de wetenschap, kan deze parasomnie niet genegeerd worden en vraagt het om de nodige aandacht. Slapend wandelen is een slaapwandeling die soms allesbehalve een gezonde wandeling is! Laten we hopen dat de recente ontdekkingen over genetische aanleg ons in de toekomst helpen het beter te begrijpen.

Ter aanvulling en om het onderwerp van dit artikel beter te illustreren, bieden we een korte en leuke video aan, hier, gepubliceerd door het kanaal "Life Noggin".

Derde cultureel punt, voor wie wat rillingen wil krijgen bij het kijken naar een uitstekende Scandinavische thriller met slaapwandelen als rode draad, raden we de film "Sleepwalker" aan.

Bronnen:

[1] Voorkomen van slaapwandelen: een systematische review en meta-analyse, Helen M. Stallman en Mark Kohler, "Plos One", 2016 [2] Slaapwandelen en slaapangsten in de kindertijd: een longitudinale studie van prevalentie en familiale aggregatie, Dominique Petit, Marie-Hélène Pennestri et al, "JAMA Pediatrics", juli 2015 [3] Voorkomen en genetica van slaapwandelen, C. Hublin, J. Kaprio et al, "Neurology", januari 1997 [4] Voorkomen van slaapwandelen in een volwassen populatie, Celestine Okorome Mume, "Libyan Journal of Medicine", januari 2010 [5] Slaapwandelen, site "Sleep Foundation", 2020 [6] Uitlokkende factoren van somnambulisme: impact van slaaptekort en gedwongen ontwaken, Mathieu Pilon, Jacques Montplaisir et al, "Neurology", juni 2008 [7] HLA en genetische vatbaarheid voor slaapwandelen, M Lecendreux, C Bassetti et al, "Molecular Psychiatry", 2003 [8] Wetenschappers vinden genetische basis voor slaapwandelen, site "Medical Xpress", februari 2011 [9] Nieuwe genetische bevindingen in een uitgebreide familie-stamboom met slaapwandelen, A.K. Licis, MD, D.M. Desruisseau et al, "Neurology", januari 2011 [10] Sexsomnia: een nieuwe parasomnia?, Colin M Shapiro, Nikola N Trajanovic et al, "Revue Canadienne de Psychiatrie", juni 2003